Η Ελληνική ιστορία διατήρησης τροφίμων έως το ψυγείο του σήμερα

Ελληνική ιστορία δροσιάς και διατήρησης τροφίμων. Από το φανάρι (κλουβί ή φρεσκαδόρος) με την σίτα για την συντήρηση του φαγητού – τροφίμων και το Αιγινήτικο κανάτι για δροσερό νερό έως τα ξύλινα ψυγεία – παγωνιέρες με πάγο

Όπως έχουμε διαβάσει στα προηγούμενα άρθρα μας για το ψυγείο και την ιστορία του, έχουμε μία διαχρονική προσπάθεια της ανθρωπότητας να διατηρήσει τα τρόφιμα για όσο μακρύτερο χρονικό διάστημα μπορούσε.

Η όλη αυτή προσπάθεια – εξέλιξη ήταν αναγκαία για να υποστηρίξει τις ανάγκες μιας εξελισσόμενης σύγχρονης ζωής συγκεντρωμένης σε μεγάλα αστικά κέντρα… μακριά από την αγροτική – ζωική παραγωγή.

Το φανάρι ή κλουβί ή φρεσκαδόρος για την συντήρηση του φαγητού

Οι μεγαλύτερης ηλικίας αναγνώστες, ιδίως αν έχουν μεγαλώσει ή είχαν καταβολές από μικρά χωριά (σε όλη την Ελλάδα) ή επισκέπτονταν του παππούδες και γιαγιάδες του την δεκαετία του 70 και 80 στο χωριό θα πρόλαβαν το «φανάρι».

Το φανάρι (ή κλουβί) είναι μέσο φύλαξης ευπαθών τροφίμων (κρέας, τυριά κλπ) για βραχύ χρονικό διάστημα, που κυρίως χρησιμοποιόταν στα παλιότερα χρόνια που δεν υπήρχαν τα ψυγεία.

Το φανάρι αποτελούσε – εκείνη την εποχή –  βασικό και αναγκαίο εξάρτημα της κουζίνας του σπιτιού για την συντήρηση φαγητού – τροφίμων.

Ήταν κατασκευασμένο με μεταλλικό ή γαλβανιζέ λαμαρίνα ή πλαστικό σκελετό τόσο ελαφρύ που να μπορεί να κρέμεται χωρίς δυσκολία και γύρω – γύρω καλυπτόταν από σίτα.

Μπροστά είχε πόρτα και δύο ράφια για να ακουμπούν τα διάφορα τρόφιμα. Στο φανάρι μπορούσε να φυλαχτούν για λίγες ώρες φαγητά.

Οι σίτες εμπόδιζαν να κάτσουν επάνω τους μύγες, κουνούπια, σφήκες ή άλλα έντομα.

Το κρεμούσαν στο πιο δροσερό και καλά αεριζόμενο μέρος του σπιτιού. Κρεμασμένο (πάντα σε ψηλό σημείο) από το ταβάνι, ή στην αυλή του σπιτιού δεν κινδύνευαν τα τρόφιμα μέσα σε αυτό από τα ποντίκια ή τις γάτες.

Ο διερχόμενος αέρας δημιουργούσε κάπως καλύτερες συνθήκες διατήρησης, από τον στάσιμο αέρα του ντουλαπιού. Ο χρόνος διατήρησης δεν πρέπει να ξεπερνούσε τις μερικές ώρες, άντε ένα 24ωρο!

Το φανάρι ήταν ο πρόγονος του ψυγείου πάγου και έμοιαζε με το φανάρι που χρησιμοποιούσαν στα καΐκια ή σαν ένα μεγάλο λαδοφάναρο εκείνης της εποχής.

Σήμερα το φανάρι είναι ξεπερασμένο είδος οικιακής χρήσης, που τείνει να καταργηθεί που όμως κάποιες φορές μπορεί να δούμε να διακοσμεί ένα σύγχρονο σπίτι.

Αποτελεί έκθεμα σε συγκεκριμένα μουσεία, είδος πώλησης στα παλαιοπωλεία και αντικείμενο απορίας για τις νεώτερες ηλικίες.

Ο φρεσκαδόρος στην παλιά Κρήτη και το κρεμαστό Φανάρι Τροφίμων

Αλλά ακόμα και σήμερα στα καταστήματα για «είδη Camping και εξοχής» θα βρούμε το «Κρεμαστό Φανάρι Τροφίμων»

Αποτελεί την εξελιγμένη έκδοση του παλαιού κλασικού αγαπημένου μας «φαναριού» για να καλύψουμε τις ειδικές ανάγκες της σύγχρονης διαβίωσης και των εναλλακτικών διακοπών στην ύπαιθρο και σε οργανωμένα Camping ή σε μία εκδρομή μας.

Ο φρεσκαδόρος στην παλιά Κρήτη ήταν ένα ντουλάπι (παραλλαγή δηλαδή του «φαναριού»), με ξύλινο η μεταλλικό πλαίσιο, με ένα ράφι στο μέσο του και ψηλό δίχτυ να το καλύπτει, ώστε το φαγητό να αερίζεται αλλά χωρίς να μπορεί να το φτάσει κάποια μύγα.

Η γιαγιά ή παππούς μου το είχε κρεμασμένο ψηλά από τα δοκάρια του οντά της, κι εκεί να βάζει τυρί και πιάτα με φαγητό, που περίσσευε, και δεν ήθελε να κρατήσει στο τσουκάλι. via

Αιγινήτικο «γενήτικο» κανάτι – Εναλλακτικός τρόπος ψύξης του νερού

Ένα από τα πιο εύχρηστα καθημερινά σκεύη που χρησιμοποιούσαν οι Αιγινήτες ήταν τα κανάτια μέσα στα οποία μπορούσαν να διατηρούν δροσερό το νερό, ιδίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, και να αποθηκεύουν κυρίως στα μεγαλύτερα κανάτια διάφορα υγρά, όπως λάδι.

Τα φημισμένα Αιγινίτικα («γενήτικα») κανάτια, αποτέλεσαν τα κύρια δοχεία μεταφοράς και αποθήκευσης νερού στα ελληνικά νοικοκυριά, ιδιαίτερα τον 19ο αι. και μέχρι τα μέσα του 20ου αι.

Τα κανάτια αυτά όφειλαν τη δημοτικότητά τους κυρίως στην πρώτη ύλη και την κατασκευή τους που πετύχαινε την ψύξη του νερού. Το Αιγινίτικο κανάτι σαφώς έπαιξε έναν σημαντικό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτιστικό ρόλο για το νησί της Αίγινας.

Τα κανάτια αυτά έφεραν μια ή δύο λαβές με διογκωμένη κοιλιά, φαρδύ στόμιο με «αυλάκι».  Διακοσμούνταν κυρίως με μικρά λουλούδια, με την ελληνική σημαία και με καΐκια αιγινητών ψαράδων.

Μερικά ήταν πιο απλά, μη διακοσμημένα, και έφεραν στο ύψος του λαιμού τους τη σφραγίδα του κανατά, προορισμένα κυρίως για την τοποθέτηση νερού, που οι νοικοκυρές έπαιρναν από τα πηγάδια.

Η μέθοδος βασίζεται στην αρχή της φυσικής, ότι όταν ένα υγρό εξατμίζεται, απορροφά θερμότητα.

Τα κανάτια επέτρεπαν μια μικρή ποσότητα νερού να βγαίνει στην εξωτερική επιφάνεια του κανατιού ώστε να απορροφηθεί η θερμότητα και να διατηρείται το νερό δροσερό.

Τα αιγινήτικα κανάτια ήταν κατασκευασμένα πορώδες υλικό (πηλό), από το τοπικό υποκίτρινο αργιλόχωμα (κιτρινωπός αργιλωδης πηλός)

Έτσι, το κανάτι «ίδρωνε» και το τοποθετούσαν σε σημεία με ρεύμα αέρα (συνήθως στα πρεβάζια των παραθύρων).

Ο αέρας προκαλούσε εξάτμιση και η εξάτμιση έριχνε τη θερμοκρασία στο εσωτερικό του και το νερό απλώς δρόσιζε κάπως, ώστε να πίνεται.

Ξύλινα ψυγεία – παγονιέρες που λειτουργούσαν χωρίς ρεύμα με πάγο

Την δεκαετία του 1950 ο ηλεκτροδοτούμενος πληθυσμός της χώρας ήταν μόνο το 50-55% του συνόλου.

Ακόμα και στις πόλεις και τις κωμοπόλεις που διέθεταν ηλεκτρικό, τα ψυγεία πάγου ήσαν αυτά που χρησιμοποιούσαν οι περισσότεροι και επειδή το ηλεκτρικό ρεύμα ήταν αρκετά ακριβό για πολλούς

Παλιά τα ψυγεία ήταν ξύλινα και μικρά. Μέσα είχαν μία λαμαρίνα που έβαζαν τον πάγο σε μορφή παγοκολώνας και έτσι οι άνθρωποι διατηρούσαν τα τρόφιμα τους. Τις παγοκολώνες τις έπαιρναν από τον παγοπώλη.

Η ψυκτική ικανότητα αυτό του ψυγείου διαρκούσε συνήθως μία μέρα και επειδή ήταν μικρά, ίσα που χωρούσαν λίγα κιλά κρέας μέσα, κι όχι για πολύ χρόνο αφού ο πάγος έλιωνε σε μια μέρα και έπρεπε να προστεθεί νέος.

Το ψυγείο πάγου ήταν η επανάσταση!  Το νερό έβγαινε παγωμένο από το ντεποζιτάκι που υπήρχε στο εσωτερικό τους, αλλά η θερμοκρασία στο θάλαμο δεν πρέπει να ήταν χαμηλότερη από 10-12 βαθμούς C.

Ο πάγος έμπαινε στο επάνω μέρος της παγωνιέρας και μπροστά του είχε δοχείο που το γέμιζαν με πόσιμο νερό έτσι ώστε αυτό να κρυώνει.

Το  νερό από τον πάγο που έλιωνε κατέληγε με ειδική απορροή στο κάτω μέρος του ψυγείου και το άδειαζαν από το βρυσάκι που είχε εκεί.

Παγοποιεία υπήρχαν πολλά (λίγα υπάρχουν ακόμη, αλλά για άλλους σκοπούς) σε όλη τη χώρα. Οι διανομείς γύριζαν με ένα φορτηγάκι ή καροτσάκι που έσπρωχναν με τα χέρια και άφηναν συνήθως ένα τέταρτο της κολώνας (τόσο χωρούσε).

Καθημερινά λοιπόν ο παγοπώλης έφερνε τον πάγο στην εξώπορτα και τον ακούμπαγε σε μια στρωμένη εκεί λινάτσα.