Η ιστορία της ψύξης και διατήρησης των τροφίμων – Τα φυσικά ψυγεία

Η ιστορία της ψύξης και της διατήρησης των τροφίμων ανά τους αιώνες. Ο έλεγχος των κλιματικών μεταβολών και η ανάγκη διατήρησης των τροφίμων. Τα φυσικά ψυγεία της φύσης. Ψύξη και Κινέζοι, Πέρσες, Ρωμαίοι, Έλληνες, Αιγύπτιοι κλπ.

Έλεγχος κλιματικών μεταβολών και η ανάγκη διατήρησης των τροφίμων

Από το ξεκίνημα της μεγάλης πορείας του πάνω στη γη, ο άνθρωπος επιβιώνει και αναπτύσσει τον πολιτισμό του ζώντας μέσα σε ένα φυσικό περιβάλλον, που επηρεάζει άμεσα τη λειτουργία του οργανισμού του και τις δραστηριότητές του (εργασία, μετακίνηση).

Το περιβάλλον αυτό χαρακτηρίζεται από διαρκώς μεταβαλλόμενες και συχνά ακραίες κλιματικές συνθήκες.

Ο καύσωνας και η ξηρασία των αγρών, η παγωνιά και το χιόνι, η καταιγίδα και η ανεμοθύελλα, η έντονη υγρασία είναι γνωστά παραδείγματα των μεταβολών στο κλίμα ενός τόπου.

Ο άνθρωπος προσπάθησε να ελέγξει τις κλιματικές μεταβολές προκειμένου να πετύχει να ζει και να εργάζεται με άνεση και ασφάλεια σε κλειστούς χώρους με καθαρό αέρα.

Αλλά και για να διατηρεί τις διεργασίες και τα προϊόντα των διαφόρων δραστηριοτήτων του σε συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες, δηλαδή με άλλα λόγια:

Για το σκοπό αυτό, εφάρμοσε στην αρχή απλούς τρόπους και πολύ αργότερα, με την αύξηση των γνώσεών του, μηχανικά συστήματα ψύξης και κλιματισμού.

Οι πολύ μακρινοί πρόγονοί μας, στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν σε διαφορετικές κλιματικές συνθήκες, ζούσαν αρχικά σε σπηλιές για να προστατευθούν τόσο από την παγωνιά του χειμώνα όσο και από τον καύσωνα του καλοκαιριού.

Οι πρώτες προσπάθειες εκμετάλλευσης των συνθηκών του κλίματος

Οι πολύ μακρινοί πρόγονοί μας, έκαιγαν ξύλα για να ζεσταθούν με τη φωτιά και εκμεταλλεύονταν τη δροσιά του χώρου. Αργότερα, έκτισαν οικοδομήματα για να ζουν στο εσωτερικό τους πιο άνετα.

Με τον κατάλληλο προσανατολισμό των οικοδομών και τη διαμόρφωση των δομικών στοιχείων τους, προσπάθησαν να περιορίσουν τις αρνητικές επιδράσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος, σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση των ευνοϊκών συνθηκών του κλίματος και της γεωγραφίας ενός τόπου (ήλιος, άνεμος, νερό, έδαφος)

Σε θερμούς τόπους, όπως στις Αραβικές χώρες, στην Περσία και στην Ινδία εφαρμόστηκαν αρχικά ειδικές οικοδομικές τεχνικές και απλές πρακτικές για τον αερισμό και το δρόσισμα των εσωτερικών χώρων, μέσω της φυσικής κίνησης του αέρα και της εξάτμισης του νερού.

Για παράδειγμα, η διαμόρφωση κατακόρυφων προεξοχών – καμινάδων ή ανεμόπυργων με στενή διατομή σε συνδυασμό με κατάλληλα ανοίγματα, προκαλούσε την έντονη κυκλοφορία ρευμάτων σε συγκεκριμένη κατεύθυνση και την εξαγωγή θερμών μαζών αέρα από τους χώρους κατοίκησης

Τα φυσικά ψυγεία. Διαχωρισμός διαδικασίας ψύξης από συσκευή ψυγείο

Πριν την εφεύρεση των ψυγείων ήταν γνωστό ότι τα τρόφιμα διατηρούνται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, όταν βρίσκονται σε ψυχρό περιβάλλον.

Για τη διατήρηση της τροφής του σε χαμηλές θερμοκρασίες, από τα πρώτα μέσα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος ήταν:

Το ιστορικό ταξίδι στο χρόνο και την ιστορία, υποδεικνύει ένα αυτονόητο διαχωρισμό που πρέπει να γίνει από όλους μας.

Για να αποτυπώσουμε καλύτερα αυτή την αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να ελέγξει την επίδραση των περιβαλλοντικών συνθηκών στην διατήρηση των τροφίμων:

Με αυτό τον διαχωρισμό θα αποτυπωθεί καλύτερο ο αντίκτυπος της ψύξης στην εξέλιξη της ανθρωπότητας, στην ποιότητα ζωής των καταναλωτών – νοικοκυριών και την επίδραση της ψύξης στο οικονομικό γίνεσθαι (βιοτεχνία, βιομηχανία).

Η ψύξη είναι η διαδικασία ψύξης χώρου ή ουσίας κάτω από την περιβαλλοντική θερμοκρασία.

Για να επιτευχθεί αυτό, η διαδικασία της ψύξης αφαίρεσε αρχικά τη θερμότητα μέσω εξάτμισης και στη συνέχεια αργότερα στη δεκαετία του 1850 με συμπίεση ατμών που χρησιμοποίησε αέρα και στη συνέχεια αμμωνία ως ψυκτικό. Η ψύξη υπήρχε από την αρχαιότητα.

Αν και ο εφευρέτης του, ο αγρότης του Μέριλαντ Thomas Moore, εισήγαγε για πρώτη φορά τον όρο «ψυγείο» το 1803, η συσκευή που γνωρίζουμε σήμερα εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον 20ο αιώνα.

Και το «παγωμένο» ιστορικό ταξίδι ξεκινάει..

1700 π.Χ – Αρχαία Συρία οι πρώτες αποθήκες πάγου – χιονοαποθήκες

Θα το θέσω λίγο χιουμοριστικά. Ο «Zimri-Lim» ήταν ο βασιλιάς (δλδ admin) της αρχαίας Συριακής πόλης Mari.

Μάζεψε μία χειμωνιάτικη μέρα όλους τους αυλικούς και μάστορες και διέταξε την κατασκευή μίας «χιονοαποθήκης» (αποθήκης πάγου).

Λογικό είναι, να κοιτούσαν ο ένας τον άλλο, αφού είχαν μείνει όλοι τους «παγωτό» (εξίσου και η φράση) 

Ούτε είχε ακουστεί πότε από την εποχή του Αδάμ και της ποταπής Εύας κάτι ανάλογο. Κανένας βασιλιάς ή αυτοκράτορας δεν είχε διατάξει κάτι παρόμοιο.
– «Δύσκολο Βασιλιά μου» (αναφώνησαν)
– «Δύσκολο ξεδύσκολο πρέπει να γίνει», βρόντηξε σαν τον Χαρδαλιά ο «Zimri-Lim» και όλοι «σούζα».

Αμ… αυτά παθαίνουν όσοι έχουν βασιλιάδες και αυτοκράτορες. Ξαμολήθηκαν όλοι τους καταχείμωνο μέσα στο ψοφόκρυο στα Συριακά βουνά να συλλέγουν χιόνι και πάγο.

Το χιόνι τοποθετήθηκε σε μία κτιστή αποθήκη (χιονοαποθήκη) κατάλληλα διαμορφωμένη για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διατήρηση του πάγου και της όποιας χρήσης της είχε φαντασιωθεί ο Zimri-Lim

Το όλο γεγονός, να έχει τώρα σχέση με τον εμφύλιο σήμερα στην Συρία; … μπα δεν νομίζω, τραβηγμένο πολύ. Δεν το είδα σε κανένα site συνωμοσιολαγνείας. Και ας συνεχίσουμε σοβαρά…

1.000 π.Χ ● Κινέζοι –  Τα «κελάρια χιονιού» με χειμωνιάτικο χιόνι

Οι Κινέζοι κάπου στα 1000 π.Χ.,σκέφτηκαν ότι θα ήταν βολικό να αποθηκεύσουν το χειμωνιάτικο χιόνι και να το χρησιμοποιήσουν μέχρι το καλοκαίρι για τη συντήρηση των τροφίμων τους.

Έτσι δημιούργησαν τα «κελάρια χιονιού» όπου μετέφεραν από τις Κινέζικες βουροσειρές το χιόνι και τον πάγο και το τοποθετούσαν στις ειδικές κατασκευές – αποθήκες χιονιού.

Οι Κινέζοι στόχευαν σε ότι στόχευε όλη η ανθρωπότητα για αιώνες, να επιμηκύνουν – παρατείνουν τον χρόνο συντήρησης – διατήρησης των τροφίμων όλους τους μήνες και εποχές.

Σύντομα όμως,  όχι μόνο οι Κινέζοι αλλά όλη η ανθρωπότητα ανακάλυψαν ότι για να πετύχουν τη διατήρηση του χιονιού ή του πάγου θα έπρεπε να τα απομονώσουν όσο ήταν δυνατό από τη ζέστη του περιβάλλοντος.

Κατασκεύασαν λοιπόν δωμάτια, συνήθως ξύλινα, μέσα στα οποία φύλαγαν το χιόνι μαζί με τα τρόφιμα . Αυτά τα δωμάτια τα περιέβαλαν με άλλα μεγαλύτερα που κατασκεύαζαν εξωτερικά αφήνοντας ένα κενό περίπου μισού μέτρου ανάμεσά τους .

Το κενό γέμιζε με άχυρο ή πριονίδι δημιουργώντας μια καλύτερη μόνωση. Στα δωμάτια αυτά υπήρχαν δύο πόρτες φτιαγμένες κατά τέτοιο τρόπο ώστε εύκολα ο εξωτερικός αέρας να περνάει στο εσωτερικό.

Για να αυξήσουν την αποτελεσματικότητα της κατασκευής την τοποθετούσαν σε προστατευμένο χώρο, όπως μέσα σε σπηλιά ή υπόγειο ή έστω σε μέρος που να μην αντιμετωπίζει έντονα τη ζέστη.

Η ποιότητα της κατασκευής και οι καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν καθόριζαν για πόσο καιρό θα υπήρχε αποθηκευμένο χιόνι ή πάγος.

5ο αιώνα π.Χ ● Οι χιονοαποθήκες των Ρωμαίων, Ελλήνων και Εβραίων

Οι Ρωμαίοι, οι Έλληνες και οι Εβραίοι μετέφεραν χιόνι και πάγο από τα ψηλά βουνά σε πεδινές περιοχές και το αποθήκευαν σε ειδικές κατασκευές «Ice House» – αποθήκες χιονιού.

Οι λεγόμενες χιονιοαποθήκες ήταν κοιλότητες σκαμμένες στο έδαφος και μονωμένες στα πλάγια με σανίδες και άχυρο, όπου το χιόνι διατηρούνταν σε στερεή κατάσταση για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Για να επιτύχουν ακόμα καλύτερα αποτελέσματα, δηλαδή να επιμηκύνουν τον χρόνο «ψύξης» συντήρησης – διατήρησης των αποθηκευμένων τροφίμων στις χιονιοαποθήκες, τις κατασκεύαζαν πολύ κοντά (παρόχθια) σε λίμνες και ποτάμια.

5ο αιώνα π.Χ ● Τα πήλινα σκεύη – ψυγεία των Αιγυπτίων

Άλλες πρώτες μορφές ψύξης περιελάμβαναν την παρασκευή φυσικού πάγου μέσω της ψύξης μάζας νερού κατά τη διάρκεια μιας κρύας νύχτας με ξαστεριά.

Οι Αιγύπτιοι,τον 5ο αιώνα,έφτιαχναν πάγο τις κρύες νύχτες σε πήλινα σκεύη γεμάτα νερό. Τα σκεύη αυτά τοποθετούνταν πάνω σε άχυρο και κάτω από ανέφελους ουρανούς και σε ξηρό κλίμα.

Λόγο της γρήγορης εξάτμισης σχηματιζόταν πάγος παρά το γεγονός ότι η θερμοκρασία του περιβάλλοντος δεν έπεφτε κάτω από το σημείο πήξης του νερού, δηλαδή τους 0 βαθμούς Κελσίου.

Η αρχαιολόγος Mohamed Farag από το Πανεπιστήμιο του Καΐρου και οι συνάδελφοί έκαναν ανασκαφές στην προϊστορική πόλη Hierakonpolis της Αιγύπτου όπου η ομάδα ανακάλυψε πέντε μεγάλες κεραμικές δεξαμενές.

Μέσα στις δεξαμενές βρέθηκε ότι υπήρχαν υπολείμματα μπύρας πέντε χιλιάδων ετών!  Η ανάλυση αποκάλυψε πως ήταν μπύρα από σιτάρι με συντηρητικό το κριθάρι! Μία από τις πρώτες πρωτόγονες μεθόδους συντήρησης – «ψύξης» των τροφίμων.

3ο αιώνα π.Χ ● Yakhchal τα ψυγεία – κωνοειδή κτίσματα των Περσών

Στις ερήμους του Ιράν και του Αφγανιστάν υψώνονται μερικά κωνοειδή κτίσματα που μοιάζουν με αμμώδεις λοφίσκους. Ονομάζονται yakhchāl και δημιουργήθηκαν τον 3ο αιώνα π.Χ. από τους Πέρσες ως «ψυγεία».

Είχαν 18 μέτρα ύψος και χωρητικότητα 5.000 κυβικών μέτρων. Σκοπός των Περσών ήταν να αποθηκεύουν παγωμένα νερά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού για να συντηρούν τρόφιμα, κρέας και γαλακτοκομικά προϊόντα, μέσω της εξάτμισης του νερού.

Για τον λόγο αυτό, δημιούργησαν τα ιδιόμορφα κτίσματα καταμεσής της ερήμου, τα οποία λειτουργούσαν ως ψυκτικές αποθήκες.

Πολλά κτίσματα είχαν δικά τους κανάλια, μέσω των οποίων μεταφέρονταν τον χειμώνα παγωμένα νερά από τα γειτονικά βουνά, όπου και παρέμεναν τους θερινούς μήνες.

Τα κανάλια κατέληγαν στη βόρεια πλευρά του τοίχου που ήταν υπό σκιά, για να διατηρείται το νερό σε χαμηλή θερμοκρασία. Στο κάτω μέρος υπήρχε τάφρος, όπου κατέληγε ο πάγος που έλιωνε και κρύωνε ξανά.

Λειτουργούσαν ως ψύκτες εξάτμισης και ο τρόπος κατασκευής τους δεν απαιτούσε ούτε ιδιαίτερες γνώσεις ούτε χρήματα. Ακόμα και οι φτωχοί μπορούσαν να φτιάξουν τη δική τους «ψυκτική αποθήκη», καθώς τα απαραίτητα υλικά υπήρχαν σε κάθε σπίτι.

Οι τοίχοι είχαν δύο μέτρα πάχος στη βάση και ήταν κατασκευασμένοι με ένα είδος κονιάματος, γνωστό ως sarooj, το οποίο αποτελείτο από άμμο, πηλό, ασπράδια αυγών, ασβέστη, τρίχα κατσίκας και στάχτη.

Το υλικό ήταν αδιάβροχο και διατηρούσε χαμηλές θερμοκρασίες, ενώ στην κορυφή υπήρχε τρύπα, απ’όπου απελευθερωνόταν ο ζεστός αέρας.

Πολλά από τα κτίσματα ανήκαν σε ιδιώτες, οι οποίοι εμπορεύονταν τον πάγο στα υπαίθρια παζάρια. Θεωρούνται ως τα πρώτα συστήματα αποθήκευσης θερμικής ενέργειας. by mixanitouxronou.gr

How to Homemade Pot-in-Pot Refrigerator – Natural Refrigerator

Τώρα εάν ζήλεψες τους αρχαίους Αιγύπτιους ή θέλεις να δοκιμάσεις να ζήσεις ιστορικές στιγμές και ξύπνησε μέσα σου ο εφευρέτης που έκρυβες, δείτε τα βίντεο και φτιάξτε το δικό σας φυσικό τρόπο διατήρησης της θερμοκρασίας – ψύξης για τα τρόφιμα σας.

Θα χρειαστείτε ορισμένες πήλινες γλάστρες, άμμο, νερό και μία πετσέτα.

How to make Natural Refrigerator / Pot Refrigerator . Θα χρειαστείτε πήλινη γλάστρα, άμμο και νερό

Καταπληκτικό…

1.600 μ.Χ ● Τα δροσιστικά ποτά της Νότιας Ευρώπης και της Γαλλίας

Τα δροσιστικά ποτά ήταν δημοφιλή ιδιαίτερα στις περιοχές της νότιας Ευρώπης, ιδιαίτερα στην Ιταλία και την Ισπανία.

Έγιναν μόδα το 1600 στη Γαλλία. Οι Γάλλοι αντί να κάθονται να παγώνουν το νερό τη νύχτα, όπως έχουμε διαβάσει μέχρι τώρα, για να διατηρήσουν ψύξη και χαμηλές θερμοκρασίες σκέφτηκαν – εφεύραν τον πρόδρομο της γνωστής «μπουκάλας».

Μέσα σε δοχεία – λεκάνες ή όποια άλλη συσκευή έριχναν νερό μέσα στο οποίο είχαν διαλύσει νιτρικό κάλιο (saltpeter  – άλας του καλίου). Μετά έβαζαν μέσα στο δοχείο μπουκάλια με πολύ μακρύ λαιμό που περιστρεφόταν γρήγορα.

Με αυτή την λύση, ανακάλυψαν, ότι θα μπορούσαν να παράγουν πολύ χαμηλότερες θερμοκρασίες και για την παραγωγή πάγου – ψύξης. Μέχρι το τέλος του 17ου αιώνα, τα «παγωμένα ποτά» και οι «κατεψυγμένοι χυμοί» ήταν δημοφιλείς στη γαλλική κοινωνία.

Λίγο αργότερα, από τον 17ο αιώνα μ.Χ. είχε γίνει αντιληπτό ότι η φυσική ψύξη, παρά τα τεχνάσματα συντήρησης του χιονιού ή του πάγου δεν ήταν πολύ αποδοτική.

Το πρόβλημα ήταν ακόμη πιο έντονο σε χώρες όπου λόγω των κλιματικών συνθηκών το χιόνι ή το πολύ κρύο ήταν κάτι άγνωστο. Για να λυθεί το πρόβλημα οι προσπάθειες στράφηκαν σταδιακά στην τεχνητή ψύξη.

Άλλοι, εναλλακτική της ψύξης τρόποι συντήρησης των τροφίμων

Για αιώνες, οι άνθρωποι συντήρησαν και αποθηκεύτηκαν τα τρόφιμα τους – ειδικά το γάλα και το βούτυρο – σε κελάρια, αποθηκευμένα σε κουτιά σε παράθυρα που εξαέριζαν ή ακόμα και στον υπέδαφος ή υπόγεια ή ημιυπόγεια σε κοντινές λίμνες, ποτάμια, ρυάκια ή πηγάδια.

Αλλά ακόμη και αυτές οι μέθοδοι δεν μπορούσαν να αποτρέψουν την ταχεία αλλοίωση, καθώς η παστερίωση δεν ήταν ακόμη γνωστή και η μόλυνση από βακτηρίδια ήταν ανεξέλεγκτη.

Δεν ήταν ασυνήθιστο στις εποχές εκείνες να πεθάνεις από «καλοκαιρινές ασθένειες» λόγω χαλασμένων τροφίμων κατά τη διάρκεια ενός ζεστού καλοκαιριού.

Έτσι κάπου μεταξύ των χιονοαποθηκών της αρχαιότητας που διαβάσαμε μέχρι τώρα και την εμφάνιση των ψυγείων στον οικιακό χώρο λίγο αργότερα, οι άνθρωποι εναλλακτικά της φυσικής ψύξης συντηρούσαν τα τρόφιμα τους με άλλες εναλλακτικές μεθόδους, όπως:

Τα τρόφιμα που συντηρούμε σήμερα σε ένα ψυγείο, κυρίως – φρέσκο ​​κρέας, ψάρι, γάλα, φρούτα και λαχανικά – δεν έπαιζαν τόσο σημαντικό ρόλο στη διατροφή της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής όπως κάνουν σήμερα.

Επίλογος & έναρξη της εποχής παραγωγής πάγου και έλευση του ψυγείου

Ο επίλογος μίας μακραίωνης ιστορίας και προσπαθειών εκμετάλλευσης – αξιοποίησης των κλιματικών συνθηκών με μη μηχανικό τρόπο για την παράταση της διατήρησης (φυσικής ψύξης) των τροφίμων κάπου εδώ τελειώνει.

Και καθώς οι πόλεις μεγάλωναν, καθώς συγκέντρωναν πληθυσμιακές μάζες από την ύπαιθρο η απόσταση μεταξύ του καταναλωτή της πόλης και της πηγής του φαγητού μεγάλωνε όλο και περισσότερο. Και είχε το εξής λογικό επακόλουθο:

Η ζήτηση των καταναλωτών για φρέσκα τρόφιμα, κρέατα, ψάρια, γάλα κλπ αυξήθηκε

Η δραματική ανάπτυξη των πόλεων και η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης του γενικού πληθυσμού οδήγησε σταδιακά τον 19 αιώνα στο ξημέρωμα της εποχής παραγωγής του πάγου και την παραγωγή ψύξης με τεχνητά μέσα (2ο μέρος) που με την σειρά του θα οδηγήσουν στην έλευση του οικιακού ψυγείου που θα δούμε στο 3ο μέρος του ιστορικού αφιερώματος μας.